وَفِي خَلْقِكُمْ وَمَا يَبُثُّ مِنْ دَابَّةٍ آيَاتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ ﴿۴﴾ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ آيَاتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿۵﴾ تِلْكَ آيَاتُ اللَّهِ نَتْلُوهَا عَلَيْكَ بِالْحَقِّ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَ اللَّهِ وَآيَاتِهِ يُؤْمِنُونَ ﴿۶﴾ وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ ﴿۷﴾ يَسْمَعُ آيَاتِ اللَّهِ تُتْلَى عَلَيْهِ ثُمَّ يُصِرُّ مُسْتَكْبِرًا كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿۸﴾ وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آيَاتِنَا شَيْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ ﴿۹﴾

و در آفریدن شما و آنچه پراگنده است از جاندار دلایل است قومی را که یقین دارند ﴿۴﴾
و در رفت و آمد شب و روز و در آنچه بارانیده است اللّه تعالٰی از آسمان آنچه (سبب) از رزق پس تازه کرد به آن زمین را بعد از خشک شدن آن و در گشتن بادها دلایل است برای قومی که از عقل کار میگیرند ﴿۵﴾
این آیات های اللّه تعالٰی است میخوانیم آنرا بر تو برای اشکار کردن حق پس به کدام سخن بعد از کتاب اللّه تعالٰی و دلایل او ایمان می آرند ﴿۶﴾
هلاکت است هر دروغگوئی بسیار گنهگار را ﴿۷﴾
که میشنود آیت های اللّه تعالٰی را که خوانده میشود بر او باز محکم میشود بر کفر تکبرکنان گویا نشنیده است آنرا پس مژده بده اوةرا به عذاب دردناک ﴿۸﴾
و چون بداند از آیات ما چیزی را میگیرد آنرا به مسخره این کسان ایشان راست عذاب ذلیل کننده ﴿۹﴾

[۴] در این دلیل عقلی دوم است به ذکر آیات انفسیه -
[۵] در این دلیل عقلی سوم به ذکر آیات متوسطه است (مِنْ رِزْقٍ) یعنی باران - و چون در این سوره به همراه دلایل ذکر نعمت ها نیز مقصود است و نعمت اشکار رزق است از این سبب بر آن تصریح کرد و چون این دلایل بسیار واضح است هر صاحب عقل بر آن میداند از این سبب به یعقلون خاتمه داد -
[۶] این ترغیب به این آیات عقلیه و قرآن است (بَعْدَ اللَّهِ) لفظ حدیث پنهان است یعنی بعد حدیث اللّه تعالٰی و آن قرآن است مانند که در سوره مرسلات (۵۰) ذکر است - و مراد از آيَاتِهِ، دلایل عقلی است آن که پیش گذشتند -
[۸،۷] در این زجر و تخویف است به منکرین آیات به ذکر کردن پنج صفات قبیحه آنها - (أَفَّاكٍ) کسی که در گردانیدن از سخن حق مبالغه و کوشش میکند به گفتن دروغ فریب دادن و تحریف کردن (يَسْمَعُ آيَاتِ اللَّهِ) به آیات وحییه و عقلیه هر دو شامل است و در این اشاره است که او بی خبر و بی علم نیست خوب آگاه است باز هم مخالفت میکند -
[۹] در این آیت زجر و تخویف و وصف ششم قبیحه است (إِذَا عَلِمَ) دو توجیه آن است اول اینکه چون بداند این آیت قرآن است پس بر آن تمسخر میکند از سبب ضد و عناد و جهل - دوم اینکه چون مقصد یک آیت را بداند بطور مثال در آیت رد شرک است پس بر او تمسخر میکند -