قُلْ أَرَأَيْتُمْ مَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّمَاوَاتِ ائْتُونِي بِكِتَابٍ مِنْ قَبْلِ هَذَا أَوْ أَثَارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۴﴾ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لَا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ ﴿۵﴾ وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوا لَهُمْ أَعْدَاءً وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ كَافِرِينَ ﴿۶﴾

بگو خبر دهید مرا در باره آنهای که شما برایش یامدد میگوئید بجز اللّه تعالٰی نشان دهید مرا چه چیز آفریده اند ایشان از چیزهای زمین آیا ایشان راست بهرهٔ در آسمانها بیارید بمن کتابی (که نازل شده باشد) پیش از این کتاب یا دلیل نقل شده (از پیشینیان) اگر هستید راستگویان ﴿۴﴾
و کیست گمراه تر از کسیکه که یامدد میگوید بجز از اللّه تعالٰی برای آنهای که که برآورده نمی تواند (حاجت) اورا تا روز قیامت و ایشان از خواندن ایشان بیخبران اند ﴿۵﴾
و چون جمع کرده شوند مردمان پس شوند ایشان برای آنها دشمنان و شوند از پرستش ایشان منکران ﴿۶﴾

[۴] (أَوْ أَثَارَةٍ مِنْ عِلْمٍ) از عکرمه و مجاهد نقل است که مراد ازاین روایت نقل شده از انبیاء علیهم السلام است که به آن در اصطلاح شرع احادیث گفته میشود در این اشاره است که دلیل شرعی صرف کتاب اللّه میباشد یا احادیث پیغمبر بغیر از این به چیز دیگری صدق ثابت نمی شود از این سبب إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ، را ذکر کرد -
[۵] این دیگر نیز زجر است بر شرک فی الدعاء و فی العلم بعد از شرک فی التصرف - مراد از أَضَلُّ، کفر است از سببی که کفر درجه آخرین گمراهی است (مِمَّنْ يَدْعُو) مراد از دعا حاجت خواستن و یامدد شو گفتن است به این عقیده که این بر آورنده حاجت و صاحب اختیار نفع و ضرر است و این دعا اصل عبادت است از این سبب بعضی مفسرین در تفسیر یدعوا یعبد نوشته اند (مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لَا يَسْتَجِيبُ لَهُ) لفظ من دون اللّه به همه ماسوای اللّه تعالٰی عام است اگر زنده باشند یا مرده باشند بتان باشند یا دارای روح باشند اولیاء باشند یا انبیاء باشند ولفظ مَنْ به اهل عقل خاص است اگر مرده باشند یا زنده باشند پس این بتان خاص است از عام و در این اشاره است اگر کسی پرستش بتان را میکند باز هم مقصد آن بتان نمی باشند بلکه آن شخصی است که بت آن ساخته شده است - تفسیر ابن کثیر ، قرطبی ، سراج المنیر، خازن وغیره همه تصریح کرده اند - که این آیت شامل و عام است به عابدان ملائک و عیسی علیه السلام و جنیات وغیره (لَا يَسْتَجِيبُ لَهُ) یعنی هیچ حاجت را بر آورده نمی توانند نه برایش نفع رسانده میتوانند و نه ضرر این شامل آن است که این مرده ها به زنده ها دعا خواسته نمی تواند اگر ایشان از آن دعا طلب کنند از سببی که دعا خواستن نیز استجابت است (إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ) در این بسیار تاکید است یعنی مشرک فکر نکند که دعا مرا حالا قبول نکرد مدتی بعد قبول خواهد کرد بلکه تا قیامت قبول شده نمی تواند (وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ) مراد از غفلت نشنیدن است مانند سوره یونس ۲۹ و در سوره فاطر (۱۲۴) گذشته است لفظ هم و غَافِلُونَ و وصفت غفلت نیز دلالت میکند که این بر بتان خاص نیست - و این معبودان از دعا از سببی غافل اند که کسانی دور میباشند و کسانی نزدیک میباشند لیکن مرده اند و مرده نمی شنود یا اینکه آواز و دعا وغیره مشرک را برایش اللّه تعالٰی نمی شنواند مانند این تفصیل در سوره فاطر گذشته است -
[۶] لفظ حشر و عداوت و کفر (انکار) نیز دلیل است که این آیت در باره بتان نیست (وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ) یعنی دشمن که با دشمن سخن نمی گوید و برائت از آن میکند همچنین این معبودان با عابدان سخن نمی گویند و از پرستش آنها انکار میکنند مانند در سوره یونس (۲۸) و این انکار از سبب ناخبری است -