هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا ﴿۴﴾ لِيُدْخِلَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَيُكَفِّرَ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَكَانَ ذَلِكَ عِنْدَ اللَّهِ فَوْزًا عَظِيمًا ﴿۵﴾ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا ﴿۶﴾

اللّه تعالٰی خاص آن ذاتیست که فرو فرستاده اطمینان (یقین) را در دلهای مومنان تا زیاده شود ایمان به همراه ایمان ایشان و خاص اللّه تعالٰی راست لشکرهای آسمانها و زمین و هست اللّه تعالٰی عالم با حکمت ﴿۴﴾
تا داخل کند مردان مؤمن و زنان مؤمنه را در جنت ها که جاری است زیر آن جویها جاویدان باشند در آن و زایل کند از ایشان بدی های ایشان را و هست این نزد اللّه تعالٰی کامیابی بزرگ ﴿۵﴾
و تا عذاب کند مردان منافق و زنان منافقه را و مردان مشرک و زنان مشرکه را که گمان کننده اند بر اللّه تعالٰی گمان بد بر ایشان است مصیبت های بد و غضب کرده اللّه تعالٰی بر ایشان و لعنت کرده است و آماده ساخته برای ایشان جهنم را و بد است جای بازگشت ﴿۶﴾

[۴] این بشارت دوم به مومنان به انزال السکینة است - مراد از این قایم شدن بر دین و اطمینان دل است و دور شدن شبهات دل است با وجود آنکه مصیبت های سفر حدیبیه و منع کردن کافران آنها را و بغیر کردن مقصد عمره به وطن باز گشتن و بعضی شرایط صلح را که در ظاهر دلیل ضعف بود آنها را قبول کردن ، اینها همه سبب زیغ و اندوه بود لیکن اثر آنها را از دل ایشان دور کرد - باز بر این انزال السکینة چهار فواید را مرتب کرده است -
فایده: (لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَعَ إِيمَانِهِمْ) و وجه زیاده شدن این فایده آن است که چون شبهات از دل دور شدند و بسیار معجزات نبی صل اللّه وعلیه وسلم (در سفر حدیبیه) اشکار شدند با این ضرور ایمان زیاده شد و در این زیادت ایمان اقوال است اول ایمان بر شرائع دین پس از ایمان بااللّه والیوم الاخر این روایت از ابن عباس رضی اللّه عنهما است قول دوم یقین که به اللّه تعالٰی و به رسول بود آن یقین دیگر زیاده شد این قول ضحاک است -
فایده: این آیت دلیل است که در نفس ایمان زیادتی و کمی می آید و امام بخاری رحمة اللّه علیه مانند این هشت آیات را در اثبات این مسئله ذکر کرده است مثلاً سخن معلوم است که در ایمان (یقین) ابوبکر رضی اللّه عنه و یقین ما بسیار فرق است - و بعضی علماء از این زیادت ایمان را از سبب اعمال مراد کرده است یعنی اعمال کسی که زیاده باشد ایمان او زیاد است و اعمال کسی که کم باشد ایمان آن نیز کم است - و ایشان میگویند که در نفس ایمان (یقین) زیادت نمی آید ولی این قول ضعیف است بلکه زیادت هر دو ثابت است (وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ) این علت حقیقی انزال السکینة است یعنی اسباب نصرت گاهی ملائک را از آسمان فرستادن است و گاهی حیوانات و حشرات زمین و این همه در اختیار اللّه تعالٰی است و وقتیکه اسباب نصرت در اختیار اوست پس نصرت الٰهیه سبب سکون دلها است آن در اختیار اوست -
[۵] این فایده دوم و سوم مرتب بر انزال السکینة برای زیادت ایمان است یعنی بر این مجموعه دخول جنت و تکفیر سیئات بنا است -
[۶] این فایده چهارم است یعنی نصرت مومنان سبب غم و اندوه دشمنان است و این عذاب دنیا است و مراد از عذاب اینجا عذاب دنیوی است و آن ذلیل و مغلوب شدن منافقان و کافران است و همچنین تسلط مومنان بر ایشان به قتل کردن و زندانی کردن ایشان (ظَنَّ السَّوْءِ) آنها گمان میکنند که برای اللّه تعالٰی شریکان یا اولاد اند یا اللّه تعالٰی بغیر از وسایل (شرکیه) حاجات را برآورده نمی سازد یا صفات اللّه تعالٰی نیست یا صفات آن مشابه به مخلوق است به این گمان بد گفته میشود (عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ) مراد از دائرة السوء مصیبت های دنیا است به ذلیل کردن و زندانی کردن و مغلوب شدن و با دیگر انواع عذاب ها -