حم ۱۲۶۶ ق
وَجَاءَتْ سَكْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَلِكَ مَا كُنْتَ مِنْهُ تَحِيدُ ﴿۱۹﴾ وَنُفِخَ فِي الصُّورِ ذَلِكَ يَوْمُ الْوَعِيدِ ﴿۲۰﴾ وَجَاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَهَا سَائِقٌ وَشَهِيدٌ ﴿۲۱﴾ لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ ﴿۲۲﴾
و بیامد سختی مرگ براستی (پس گفته میشود) این است آنچه که از آن فرار میکردی ﴿۱۹﴾
و دمیده شود در صور این است روز عذاب ﴿۲۰﴾
و میآید هر نفس همراه او یک راننده و یک گواهی دهنده ﴿۲۱﴾
هرآئينه تو بودی در غفلت از این پس برداشتیم از تو پرده ترا پس نگاه تو امروز تیز است ﴿۲۲﴾
[۱۹] در این تخویف به ذکر حالت نزع است یعنی چون اعمال نوشته شد و عمر به پایان شدن شد سختی مرگ آغاز میشود پس از آن غفلت به کار نیست (سَكْرَةُ الْمَوْتِ) یعنی در هنگام مرگ چنان سختی و تکلیف می آید که انسان به حالت سکر (نشئه) میباشد سخن های او از اعتدال و اختیار بیرون میشود (ذَلِكَ مَا كُنْتَ مِنْهُ تَحِيدُ) این خطاب از جانب ملائک برای هر انسان درهنگام نزع است -
[۲۰] از این آیت الی (۳۰) تخویف اخروی تفصیلی است که در آن شانزده احوال را ذکر میکند در این آیت دو حالت را ذکر میکند (يَوْمُ الْوَعِيدِ) یعنی اللّه تعالٰی وعده عذاب را با منکرین در این روز کرده است و این یک نام از نام های روز قیامت است -
[۲۱] در این آیت دو حالت را ذکر میکند اول آمدن هر نفس به میدان حشر دوم با هر یک نفس سایق و شهید میباشد مراد از هر دو ملائک است که یکی آن به میدان حشر باز به جنت یا جهنم می آورد - با جنتیان نیز سایق میباشد که دلالت میکند بر آن سوره زمر (۷۳) و به همراه جهنمیان نیز میباشد مانند سوره زمر (۷۱) و ملک دوم بر او گواهی میدهد گواهی برای اهل جنت برای اعمال نیک آنها میکند و گواهی بر اهل جهنم میکند بر اعمال بد آنها -
[۲۲] در این نیز دو حالت را ذکر میکند اول کشف غطاء (دور کردن پرده) است و دوم تیز شدن نگاه است (غِطَاءَكَ) مراد از این آن حالاتی است که منع کننده از ذکر آخرت بود که آن جهل محبت دنیا و شهوات نفسانیه است و سبب آن غفلت بود مانند که در سوره کهف (۱۰۱) ذکر است (فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ) مراد بصر قلب است از سببی که محل غفلت دل است پس به ازاله غفلت بصیرت دل آمد یا مراد از آن بصر چشم در مقابله غطاء است یعنی در روز قیامت به جزا و سزا عمل ها و میزان وغیره چنان نگاه خواهد کرد که هیچ حاجت و مانع در پیش نمی باشد - سوال: در سوره طٰهٰ (۱۲۴) و سوره اسراء (۷۲) معلوم میگردد که در روز قیامت ایشان کور میباشند با این آیت تعارض آن معلوم میگردد؟ جواب: از ابن عباس رضی اللّه عنهما نقل است که این بر اوقات مختلف حمل است بعضی اوقات کور میباشند و بعضی اوقات نگاه آنها تیز میباشد - جواب دوم این است که در آن آیات ها مراد از عمه دلیل و حجت است یعنی بدون دلیل میباشد -