وَالْأَرْضَ فَرَشْنَاهَا فَنِعْمَ الْمَاهِدُونَ ﴿۴۸﴾ وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ﴿۴۹﴾ فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ ﴿۵۰﴾ وَلَا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ ﴿۵۱﴾ كَذَلِكَ مَا أَتَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا قَالُوا سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ ﴿۵۲﴾ أَتَوَاصَوْا بِهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ ﴿۵۳﴾

و زمین را گسترانیدیم پس نیکو گستراننده ایم ﴿۴۸﴾
و از هر چیزی آفریدیم جفت تا شما نصیحت قبول کنید ﴿۴۹﴾
پس بگریزید بسوی اللّه تعالٰی هرآئينه من برای شما از او ترسانندهٔ اشکارم ﴿۵۰﴾
و مگردانید با اللّه تعالٰی قابل پرستش دیگری را هرآئينه من برای شما از او ترسانندهٔ اشکارم ﴿۵۱﴾
همچنین نیامد به آنهای که پیش از ایشان بودند هیچ رسولی مگر ایشان گفتند جادوگر است یا دیوانه است ﴿۵۲﴾
آیا ایشان با یکدیگر وصیت کرده اند به این سخن بلکه ایشان قومی سرکشند ﴿۵۳﴾

[۴۸] این دلیل سفلی دوم است -
[۴۹] این دلیل سوم است و وسطی است که اللّه تعالٰی بر آفریدن زوجیت چیزها قادر است پس قادر است به زنده کردن دوباره و همچنین هر چیز جفت جفت اند پس برای دنیا نیز جفت در کار است که آخرت است (وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ) در حیوانات ، نباتات، و در او صاف و احوال و در رنگها و اوقات زوجیت است یعنی مذکر و مونث و غنی و فقیر، حسن و قبیح ، زندگی و مرگ و تاریکی روشنی و شب و روز، آفتاب و ماه، صحت و مریضی، خشک تر (دریا)، هموار و کوه، گرمی و سردی، ایمان و کفر، سعادت و شقاوت، حق و باطل، شیرین و تلخ، آسمان و زمین، خیر و شر، جن و انس، صبح و شام، حرکت و سکون، پایان و بالا، ابتدآ و انتها، دنیا و آخرت ، وغیره -
[۵۰] این نتیجه دلایل پیش نقلی و عقلی است و این لفظ به بسیار معانی شامل است یعنی بگریزید از ماسوای اللّه بسوی اللّه تعالٰی و از گناهان بسوی طاعت اللّه تعالٰی ، وازطاعت شیطان بسوی طاعت اللّه تعالٰی ، و از جهل بسوی علم و از بندگی غیراللّه بسوی بندگی اللّه تعالٰی -
[۵۱] در آیت اول اثبات توحید بود و در این نفی شرک است و این کمال توحید است (نَذِيرٌ) اول انذار از عذاب دنیا بود و این انذار از عذاب آخرت است -
[۵۳،۵۲] در این آیت زجر به منکرین است یعنی به امر (ففروا) و با نهی (فلاتجعلوا) آنها عمل نمیکنند بلکه تکذیب میکنند (إِلَّا) سوال: این دلالت بر حصر میکند یعنی مکذبین بجز از این دو حکم دیگر هیچ چیز نگفته اند و حال اینکه ایشان به طریقه ها و الفاظ دیگر نیز تکذیب کرده اند مانند كَذَّابٌ أَشِرٌ ، و مانند آن دیگری؟ جواب: این دو الفاظ را به کثرت گفته بودند یا این هر دو جامع است به همه آن قبائحی که ایشان به انبیاء نسبت میکردند زیرا صفت ساحر شامل همه فسادات است و مجنون عموم به آن احوالی است که به آن شخص از انسانیت بیرون میگردد -