وَكَذَّبُوا وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ وَكُلُّ أَمْرٍ مُسْتَقِرٌّ ﴿۳﴾ وَلَقَدْ جَاءَهُمْ مِنَ الْأَنْبَاءِ مَا فِيهِ مُزْدَجَرٌ ﴿۴﴾ حِكْمَةٌ بَالِغَةٌ فَمَا تُغْنِ النُّذُرُ ﴿۵﴾ فَتَوَلَّ عَنْهُمْ يَوْمَ يَدْعُ الدَّاعِ إِلَى شَيْءٍ نُكُرٍ ﴿۶﴾ خُشَّعًا أَبْصَارُهُمْ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ كَأَنَّهُمْ جَرَادٌ مُنْتَشِرٌ ﴿۷﴾ مُهْطِعِينَ إِلَى الدَّاعِ يَقُولُ الْكَافِرُونَ هَذَا يَوْمٌ عَسِرٌ ﴿۸﴾ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا وَقَالُوا مَجْنُونٌ وَازْدُجِرَ ﴿۹﴾ فَدَعَا رَبَّهُ أَنِّي مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ ﴿۱۰﴾

و دروغ میپندارند حق را و پیروی میکنند خواهشات خود را و هر کاری در یک وقت واقع میشود ﴿۳﴾
و به تحقیق آمده به ایشان از خبرها آنچه که در آن تنبیه کامل است ﴿۴﴾
سخن های پخته به انتها رسیدگانند پس چه فائده دهد ترسانندگان ﴿۵﴾
پس اعراض کن از ایشان روزی که آواز کند آواز کننده به یک چیزی زشت (سخت) ﴿۶﴾
پایان میباشند چشمهای ایشان می برآیند از قبرها گویا ایشان ملخ های پراگنده اند ﴿۷﴾
میدوند بسوی آواز دهنده میگویند کافران این روزیست سخت ﴿۸﴾
تکذیب کردند پیش از ایشان قوم نوح علیه السلام پس دروغگو پنداشتند بندهٔ مارا و ایشان گفتند دیوانه است و اذیت داده شد ﴿۹﴾
پس دعا خواست از رب خود که هرآئينه من ضعیف هستم پس انتقام مرا بگیر از ایشان ﴿۱۰﴾

[۳] دراین نیز دو حالت منکرین را به زجر ذکر میکند (مُسْتَقِرٌّ) یعنی قیامت در وقت خود قائم میگردد و اهل جنت در جنت و اهل دوزخ در دوزخ قرار خواهند گرفت یا مراد از استقرار واقع شدن هر چیز به موعود مقرره خود است -
[۴] این نیز زجر است که برای ایشان پیش از این معجزه نیز انبیاء آمده اند و ایشان از آن انکار کرده اند و ترغیب به قرآن است -
[۵] مراد از این قرآن است (بَالِغَةٌ) یعنی به انتها رسیده است در مواعظ و دلایل و لطائف و احکام و فصاحت و بلاغت - و در این جمله زجر است و حالت پنجم ایشان را ذکر میکند -
[۸،۷،۶] وقتیکه قبائح منکرین ذکر شد حالا تسلیت میدهد به رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم و مراد از آن بی اعتنا شدن ایشان است (يَوْمَ يَدْعُ) از این تخویف اخروی را به بیان پنج حالات ذکر میکند - مراد از (الدَّاعِ) اسرافیل علیه السلام است و مراد از دعوت دمیدن صور برای بعث بعدالموت است (شَيْءٍ نُكُرٍ) در این جمله اشاره به حشر ، حساب ، میزان به همه حالات اشاره است (جَرَادٌ مُنْتَشِرٌ ) تشبیه به ملخ ها در بیشتر بودن آن است و در جمع کردن بزرگ خورد - (مُنْتَشِرٌ) در منتشر اشاره است که در صف ها و قطارها نمی باشند - (مُهْطِعِينَ) در این بسیار معانی است ، تیز رونده ، بلند کنندگان گردنها ، قصد کننده ، مستقیم نگاه کننده ، گوش ها را برای شنیدن باز کننده ، و این معانی با جیکدیگر نزدیک اند -
[۹] از این آیت پنج واقعات را برای تخویف دنیوی ذکر میکند یعنی تکذیب قیامت سبب عذاب است پس این متعلق به (۳) است (كَذَّبَتْ) این واقعه اول قوم نوح علیه السلام است (وَازْدُجِرَ) این قول اللّه تعالٰی است یعنی ایشان منع کرده بودند او را از دعوت دادن یا قول منکرین است یعنی جنیات دماغ او را خراب کرده است -
[۱۰] این دعا اجمالی است و دعا تفصیلی او را در سوره نوح ذکر کرده است (مَغْلُوبٌ) سوال: این مخالف است از سوره مجادله (۲۱) و سوره صافات (۱۷۳)؟ جواب: این است که آن آیات بعد از نصرت اللّه تعالٰی است و در این آیت مغلوبیت پیش از نصرت مراد است - جواب دوم این است که در آن آیات غلبه حجت و دلیل مراد است و در این آیت غلبه قوت و زور مراد است و جواب سوم را ابن عطیه کرده است که مراد از مغلوب این است که در خواستن دعا شر مجبور هستم -