وَبُسَّتِ الْجِبَالُ بَسًّا ﴿۵﴾ فَكَانَتْ هَبَاءً مُنْبَثًّا ﴿۶﴾ وَكُنْتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً ﴿۷﴾ فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ ﴿۸﴾ وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ ﴿۹﴾ وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ﴿۱۰﴾ أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ ﴿۱۱﴾ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ ﴿۱۲﴾ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ ﴿۱۳﴾ وَقَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ ﴿۱۴﴾

و ریزه ریزه کرده شود کوها به ریزه ریزه کردنی ﴿۵﴾
پس شود غباری پراگنده ﴿۶﴾
و میشوید شما سه قسم ﴿۷﴾
پس اشخاص دست راست چه شان بزرگی است از اهل دست راست ﴿۸﴾
و اشخاص دست چپ چه بد است حال اشخاص دست چپ ﴿۹﴾
و سبقت کنندگان به ایمان (در دنیا) پیش داخل شوندگانند در جنت (در آخرت) ﴿۱۰﴾
این کسان کامل نزدیک شده اند ﴿۱۱﴾
در جنت های نعمات میباشند ﴿۱۲﴾
گروه اند از امتیان پیشینیان ﴿۱۳﴾
و اندک اند از پسینیان ﴿۱۴﴾

[۶،۵] این حال کوها را ذکر میکند که این وهم کرده نشود که کوها بر روی زمین مانند میخ ها اند این همه چگونه خواهد جنبید فرموده شد که کوها نیز از بین میروند (هَبَاءً مُنْبَثًّا) آن غبار که از پاهای اسپ ها در هنگام تیز رفتاری ایشان بلند میشود باز پراگنده و معدوم شود -
[۷] این تقسیم مردمان به اعتبار عقیده و اعمال است این چنین باز به اعتبار جزاء لیکن در دنیا ایشان مخلوط بودند و هر یکی تعریف طریقه خود را میکرد لذا تقسیم در دنیا کامل اشکار نشده بود و در آخرت کامل اشکار میگردد -
[۹،۸] این تقسیم اقسام ثلثه است حالا در این فریق اول را ذکر میکند (الْمَيْمَنَةِ) از یمین ماخوذ است یعنی به طرف راست میدان حشر روان کرده می شوند از سببی که طرف راست جنت است یا این از یُمن گرفته شده است یعنی صاحب خیر و برکت است و نیک بخت است -
[۱۱،۱۰] در این فریق دوم را ذکر میکند (الْمَشْأَمَةِ) شمال به طرف (چپ) گفته میشود یعنی عملنامه های ایشان در دست چپ ایشان داده میشود یا اینکه به طرف چپ میدان حشر روان کرده می شوند از سببی که آنطرف جهنم است - یا ماخوذ از شُؤم است به بدبختی گفته میشود یعنی ایشان شقیان و بد بخت اند -
[۱۲] این فریق سوم است مراد از اول سبقت کنندگان به کارهای خیر در دنیا اند و مراد از دوم پیش داخل شدگان درجنت در روز قیامت (الْمُقَرَّبُونَ) درجه های ایشان به عرش و به اللّه تعالٰی بسیار نزدیک میباشند -
[۱۴،۱۳] در اولین و آخرین دو اقوال است اول اینکه از اولین صحابه پیغمبران گذشته (سابقون) مراد است و چون انبیاء علیهما السلام بسیار بودند از این سبب شمار مجموعی آن صحابه بسیار است ومراد از آخرین صحابه کرام امت ما مراد اند ایشان اگر چه فی نفسه زیاد اند لیکن به نسبت مجموعه گذشته کم اند - قول دوم اینکه مراد از اولین سابقون امت ما (صحابه) اند و مراد از آخرین در این امت آن مردمانی اند که به ایمان و اتباع رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم سبقت جسته اند و بر نقش قدم صحابه کرام روان اند ، و ایشان کم تر از صحابه کرام اند - و ابن کثیر قول آخری را پسندیده است و بسیار احادیث را بر فضیلت این امت ذکر کرده است -