أَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ ﴿۶۴﴾ لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ ﴿۶۵﴾ إِنَّا لَمُغْرَمُونَ ﴿۶۶﴾ بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ ﴿۶۷﴾ أَفَرَأَيْتُمُ الْمَاءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ ﴿۶۸﴾ أَأَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ ﴿۶۹﴾ لَوْ نَشَاءُ جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ ﴿۷۰﴾

آیا شما میرویانید آنرا یا مائیم رویاننده ﴿۶۴﴾
اگر خواهیم ما ضرور بگردانیم این گیاه را ذره ذره پس اندوه اشکار خواهید کرد ﴿۶۵﴾
به تحقیق ما در زیان شدیم ﴿۶۶﴾
بلکه ما بد قسمت ایم ﴿۶۷﴾
آیا شما فکر کرده اید به آبی که مینوشید ﴿۶۸﴾
آیا شما فرود آورده اید آنرا از ابر سفید یا مائیم فرود آرنده ﴿۶۹﴾
اگر بخواهیم ما بگردانیم آنرا تلخ پس چرا شکر نمی کنید ﴿۷۰﴾

[۶۷،۶۶،۶۵] بعد از ذکر کردن نعمت زوال آنرا ذکر میکند تا انسان به کشت و باغها تکبر نکند (فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ) تفکه از اضداد است خوشحالی کردن و غم کردن به هر دو گفته میشود - اینجا مراد معنی دوم است وبه پیشیمانی کردن ، تعجب کردن و به سخن های بیهوده نیز تفکه گفته میشود (إِنَّا لَمُغْرَمُونَ ، مَحْرُومُونَ) یعنی از ما آن ذات روزی را منع کرد که با او مقابله شده نمی تواند و به این قسمت بد گفته میشود -
[۶۹،۶۸] این دلیل سوم برای اثبات توحید است و اثبات بعث بعدالموت ، و ماده دوم تربیت را ذکر میکند که آب باران است - از سببی که اکثر مردم آب آسمانی را مینوشند (الْمُزْنِ) مطلق به ابر یا خاص به ابر سفید گفته میشود از سببی که باران اکثر از ابرهای سفید میبارد - این دلیل است که تمام مخلوق (انبیاء و اولیاء وغیره) قدرت بارانیدن باران را ندارند پس افسوس است بر حال آن جاهلان که چون خشک سالی شود بر بعضی قبرها میروند وبه طریقه جاهلانه از اهل قبر باران میخواهند یا به برکت آن میخواهند این همه شرک و طریقه های شرکی است -
[۷۰] در این تخویف زوال نعمت را ذکر میکند تا انسان غرور و تکبر نکند (فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ) مقصد شکر اینکه این نعمت (آب) در بندگی اللّه تعالٰی صرف شود و صرف از جانب اللّه تعالٰی این احسان پنداشته شود -
فائده: نعمت اول که نَّشْأَةَ الْأُولَى است ، بعد از آن فَلَوْلَا تَذَكَّرُونَ را ذکر کرده است وبعد از نعمت آب فلولاتشکرون ذکر است؟ علت این است که در آنجا مقصد قیاس کردن زندگی دوباره بر زندگی اول است و به قیاس و عبرت تذکر گفته میشود - و اینجا نعمت خوراک و نوشیدن ذکر است و ابن نعمت های اشکار است و تذکر نعمت شکر کردن است و از این سبب در سنت بعد از خوراک و نوشیدن هر دو برای شکر کردن الحمد للّه گفتن ثابت و ضروری است -