أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ ﴿۱۶﴾ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۱۷﴾

آیا وقت آن نزدیک نشده به مومنان که عاجزی کند دلهای ایشان به یاد اللّه و به آنچه نازل شده از حق و که نشوند مانند آنهای که داده شده است ایشانرا کتاب پیش از این پس دراز شده بر ایشان زمان پس سخت شد دلهای ایشان و بسیاری از ایشان کامل نافرمانند ﴿۱۶﴾
بدانید که هرآئينه اللّه تعالٰی زنده میگرداند زمین را بعد از خشک شدن آن هرآئينه واضح بیان کردیم برای شما آیات را تا از عقل کار گیرید ﴿۱۷﴾

[۱۶] در این آیت زجر به منافقان بعد از تخویف است (لِلَّذِينَ آمَنُوا) کسانی که به زبان دعوی ایمان میکنند و انفاق فی سبیل اللّه نمی کنند و همچنین آن مومنان در این داخل اند که گرفتار به گناهان اند وبه توبه کردن و به شنیدن قرآن التفات نمی کنند (أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ) مراد از خشوع مطمئن شدن دل به قرآن کریم و زیاده شدن ایمان و ترسیدن و نرم شدن و گریه کردن و در اعضاء انقیاد پیدا کردن است از سببی که به خشوع دل خشوع همه اعضاء لازم است - ابن کثیر گفته است که در این منع مومنان است از مشابهت به کتابیان که چون بر ایشان عمر زیاده شد کتاب اللّه تعالٰی را تبدیل کردند و بر آن دنیا را حاصل کردند و کتاب اللّه تعالٰی را به عقب انداختند و تابع آراء و اقوال مختلف شدند و تقلید را شروع کردند و ملایان و پیران را ارباب دانستند پس در دل ایشان قسوه پیدا شد - پس نه نصیحت قبول میکنند و نه به وعد وعید در دلهای ایشان نرمی می آید (وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ) یعنی قسوه قلب در همه پیدا شد لیکن اندک کسان باز توبه کردند یا از کفر خود را نگه داشتند و بسیاری کفر کردند تا آنکه از قرآن و رسول آخری انکار کردند یعنی مراد از فسق کفر کردن است -
[۱۷] دراین ترغیب به قرآن به طریقه مثال است یعنی چنانچه اللّه تعالٰی در زمین خشک با باران تازگی پیدا میکند همچنین دلهای سخت را نیز با قرآن نرم میکند وقتیکه هدایت آنها را میخواهد - مراد از (الْآيَاتِ) قرآن است -