إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿۹﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُمْ مَا أَنْفَقُوا وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنْفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنْفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۱۰﴾

جز این نیست که منع میکند شما را اللّه تعالٰی از آنهای که جنگ میکنند با شما در دین و کشیده شما را از خانه های شما و امداد کردند در کشیدن شما که دوستی میکنید به آنها و هرکه دوستی کند با ایشان این کسان ایشانند ظالمان ﴿۹﴾
ائ مومنان چون بیاید نزد شما زنان مسلمان هجرت کنان پس امتحان کنید ایشان را (از ایمان) اللّه تعالٰی داناتر است با ایمان ایشان پس اگر علم شما بیاید که ایشان مؤمن اند پس دوباره مدهید ایشان را به کافران ، نه آنها حلال اند اینها را و نه اینها حلال اند آنها را و بدهید ایشان را آنچه خرج کرده اند بر آنها (برزنان)‌ و نیست گناهی بر شما که به نکاح بگیرید آنها را چون بدهید مهرهای ایشان را و نگه مدارید نکاح های زنان کافره را و بخواهید آنچه خرج کرده اید شما و آنها نیز بخواهند آنچه خرج کرده اند ، این فیصله اللّه تعالٰی است فیصله میکند میان شما و اللّه تعالٰی عالم به همه چیز باحکمت است ﴿۱۰﴾

[۹] در این آیت نوع دوم کافران را ذکر میکند که به همراه آنها هر نوع احسان و موالات کردن حرام است و آن مقابلین ظالمان اند - و دشمنی آنها به سه طریق اشکار است قتال کردن با مومنان - کشیدن از وطن و با دشمنان دیگر مدد کردن اگر از این سه عمل یک عمل نیز در آنها موجود باشد باز هم در این قسم داخل اند -
[۱۰] چون حکم کرده شد به برائت از کافران در اول سوره پس تعاضا برائت این است که تعلق نکاح در میان کافران و مومنان نیز ختم شود در این آیت این حکم را ذکر میکند - و حاصل آیت این است که در این شش احکام است اول امتحان مهاجرات دوم دوباره بر گشتاندن به کافران ، سوم حرمت نکاح زن مؤمن بر کافر مرد و برعکس نیز ، چهارم مهر و مال کافران را دوباره دادن ، پنجم بیرون کردن زن مشرک از نکاح - ششم طلب کردن حق مالی خود را از مشرکان - و سبب این احکام این بود که در صلح حدیبیه یک این شرط مقرر کرده شد که از مشرکان کسی به مومنان هجرت کند او باید به کافران دوباره داده شود - چون در این وقت از مکه بعضی زنان به مدینه منوره هجرت کردند کافران مطالبه دوباره برگشتاندن ایشان را کردند پس اللّه تعالٰی این آیت را نازل کرد و در این تشریح شد که شرط برگشتاندن به مردان خاص است به زنان شامل نیست (فَامْتَحِنُوهُنَّ) چون برای هجرت بسیار اسباب است خصوصاً برای هجرت زنان گاهی اختلاف با شوهر سبب میباشد و گاهی محبت با شخص دیگر - و گاهی ضرر رساندن به شوهر از این سبب امتحان کردن ضروری است که معلوم شود که هجرت ایشان صرف برای ایمان است یا نه (فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ) به ذریعه قسم و شهادت زبان و به همراه علامات دیگر نیز ظن غالب حاصل میگردد لیکن در شرع به این نیز اطلاق علم میشود چنانچه در سوره یوسف (۸۱) است (لَا هُنَّ حِلٌّ لَهُمْ) در ابتداء اسلام نکاح مومنان با مشرکان جائز بود از این سبب بعضی دختران نبی صل اللّه وعلیه وسلم به مشرکان عروسی شده بودند با این آیت حرمت آن آمد (وَآتُوهُمْ مَا أَنْفَقُوا) این حکم خاص است به حالت صلح در میان مومنان و کافران مانند در هنگام صلح حدیبیه این قول قتاده رحمة اللّه علیه است و این صحیح است و مراد از انفقوا آن مهر است که شوهر داده و نفقه پیشکی است (وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ) یعنی اگر چه شوهر مشرک است به زن طلاق نداده است لیکن نکاح آنها شکست پس بعد از استبراء یا گذشتن عدت با مسلمان نکاح کردن جائز است (وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ) یعنی هنگامی که نکاح مومن با مشرک شکست همچنین نکاح کافر با زن مومن به پایان رسید - و اتفاق مفسرین است که مراد از این مشرک غیر کتابیه است و حکم کتابیه ازاین خاص کرده شده است در سوره مائده (۵) (وَاسْأَلُوا مَا أَنْفَقْتُمْ) این بالاتفاق به زمانه عهد و صلح خاص است و این اشاره است که این حق جانبین از سبب عهد است -