قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۸﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۹﴾

بگو به تحقیق مرگی که میگریزید از آن هرآئینه او آمدنی است به پیش روی تان پس باز گردانیده میشوید بسوی ذاتی که عالم است بر هر نهان و اشکار پس خبر میدهد شمارا به آنچه عمل میکردید ﴿۸﴾
ائ مومنان چون آواز داده شود برای نماز در روز جمعه پس زود خود را برسانید به ذکر اللّه تعالٰی و بگذارید فروش را این کار بهتر است برای شما اگر شما میدانید ﴿۹﴾

[۸] در این تخویف است (تَفِرُّونَ) مراد از فرار مرگ تمنا نکردن است و همچنین هر انسان که از میدان قتال فرار میکند از سبب ترس مرگ یا در یک مقام و علاقه طاعون باشد پس از سبب ترس مرگ از آن فرار میکند آن نیز در این داخل است (ثُمَّ تُرَدُّونَ) در این بعث بعدالموت مراد است و ثمَّ دلالت میکند که در میان مرگ و قیامت بسیار مدت است که آن حالت برزخیه است یا مراد از این رد سوال و عذاب قبر است و ثم برای ترتیب است بغیر از تاخیر -
[۹] ربط این آیت با ماقبل از چندین وجوه است یکی اینکه این رد است بر دعوی سوم یهود که ایشان فخر میکردند که برای ما روز تعظیم شنبه است و شما تعظیم آنرا نمی کنید، حاصل جواب این است که برای ما نیز روز تعظیم است که روز جمعه است و این انتخاب از جانب اللّه تعالٰی است و روز شنبه شما انتخاب خود شماست و باز اللّه تعالٰی بر شما تعظیم آنرا فرض کرد مانند که در سوره نحل (۱۲۴) ذکر است و شما مخالفت آنرا کردید (إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ) مراد از نداء نداء شرعی است که آن آذان شرعی است (فتح الباری) و مراد از این آن اذانی است که وقتیکه خطیب بر منبر بنشیند به پیش روی آن گفته میشود و امام بخاری و دیگر محدثین ذکر کرده اند که در زمانه نبی صل اللّه وعلیه وسلم وابوبکر و عمر رضی اللّه عنهما آذان اول جمعه وقتی گفته میشد که خطیب بر منبر می نشست و در حدیث ابوداود است که این آذان در دروازه مسجد رو بروی امام گفته میشد - چون در زمان عثمان رضی اللّه عنه مردم زیاد شدند اذان دیگر را زیاده کرد بیرون از مسجد در بالای یک خانه که به آن زوراء گفته میشد و مورخین نوشته اند که هشام بن عبدالملک این اذان عثمانی را باز در داخل مسجد کرد در این آیت به اتفاق مراد از اذان اذان خطبه است اگرچه اذان عثمانی نیز سنت خلیفه است به آن شرعاً بدعت گفته نمی شود (فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ) (سوال) سعی به دویدن گفته میشود و در حدیث صحیح البته منع شده است که برای نماز نه دود به عادت خود رفتار کند؟ جواب: مراد از سعی اینجا کوشش کردن ، اهتمام کردن و امادگی کردن است و از حسن بصری روایت است که به این سعی بالقلب والنیة گفته میشود پس در فَاسْعَوْا اشاره به آن اعمالی است که برای آمادگی صلوة جمعه در سنت ثابت است مانند غسل کردن ، خوشبو زدن ، مسواک کردن ، لباس پاک پوشیدن ، به وقت به مسجد رفتن ، نزدیک امام ایستادن وغیره (ذِكْرِ اللَّهِ) مراد از آن خطبه اول است و باز صلوة است در میان این هردو عملی دیگری نیست - و ذکر اللّه تعالٰی عام است قرآن خواندن ، حدیث ذکر کردن ، برای مردم بیان کردن احکام دین ، نماز خواندن با این همه به ذکراللّه شامل و در همه طریقه سنت شرط است (وَذَرُوا الْبَيْعَ) مراد از آن هر آن شغلی است که منع کننده است به رسیدن به و شنیدن خطبه مانند غفلت ، ملازمت ، زراعت ، تجارت همه در آن داخل است و تخصیص بیع را از سببی کرد که روز جمعه اکثر مردم از دهات آمده میباشند او در خریدن سودا مشغول میشود به فروشندگان گفته شد که شما فروش را ترک کنید وقتیکه بیع نباشد شراء نیز نمیشود -