تَبَارَكَ الَّذِي ۱۳۹۸ اَلْمُلْك
تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱﴾
بسیار با برکت است آن ذاتی که به دست اوست پادشاهی و او بر هر چیز دارای قدرت است ﴿۱﴾
ربط: این سوره با سوره پیش از چند وجوه است وجه اول اینکه در سوره پیش حقوق انسانها بر یکدیگر ذکر شد حالا دراین سوره حقوق اللّه تعالٰی را ذکر میکند که توحید فی البرکات و الاسماء والصفات است و ایمان به رسول و به قرآن و بر بعث بعدالموت - وجه دوم این است که در آن عذاب دو زنان انبیاء را ذکر کرد و مدح امرء فرعون و مریم علیها السلام ذکر شد در این سوره سبب فرق را ذکر میکند که آن عقیده توحید است -
دعویٰ این سوره: اثبات توحید فی البرکات است با دلایل عقلیه انفسی و افاقی و به ذکر اسماء و صفات الٰهیه ، دوازده دلیل است و ده اسماء است - و در این رد است بر شرک فی التصرف در (۳۰،۲۸،۲۱،۲۰،۱۹،۱) و بر شرک فی العلم در (۱۴،۱۳) -
خلاصه سوره:
با دعویٰ توحید فی البرکات از سه دلایل عامه ذکر میکند در (۳،۲،۱) باز نه دلایل عقلی را ذکر کرده است که در آن ذکر برکات خاصه است برکات آسمانها و برکات زمین و برکات پرندگان و انسانها - تفصیل این است که در (۴) دلیل متعلق به آسمانها را ذکر میکند و در (۵) دو فواید متعلق به ستاره ها به دلیل ذکر میکند - باز از (۶) الی (۱۱) تخویف اخروی به هشت نوع هیبت ها ذکر میکند و در (۱۲) بشارت مختصر است در (۱۴،۱۳) دلیل است با عموم علم اللّه تعالٰی در (۱۵) احوال و فواید زمین را به طریقه دلیل ذکر میکند باز در سه آیات تخویف دنیوی ذکر است باز در (۱۹) احوال طیور و دلیل وسطی است - باز رد بر مشرکان است در (۲۱،۲۰) باز در (۲۴،۲۳) دلایل احوال انسان است - باز رد بر مشرکین بعث بعدالموت است در (۲۷،۲۶،۲۵) باز دو دلیل اعترافی را ذکر میکند در (۳۰،۲۹،۲۸) -
[۱] در این دعوی سوره است و بر آن دو دلیل عقلی عام است (تَبَارَكَ) این کلمه در سوره اعراف ، مؤمنون ، غافر ، فرقان و در سوره رحمان و سوره زخرف گذشته است - برکت در اصل به زیادت گفته میشود اگر حسی باشد یا عقلی باشد و به بیشتر بودن خیر و همیشه بودن گفته میشود و صیغه باب تفاعل برای مبالغه است پس معنی اینکه اللّه تعالٰی بسیار با عظمت است به اعتبار ذات و صفات و افعال و آفرینندهٔ و دهندهٔ هر خیر و نفع است (الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ) ید با اللّه تعالٰی بامعنی حقیقی آن ثابت است لیکن بغیر از تمثیل و تشبیه به همراه مخلوق و تاویل کردن آن به قدرت و نعمت حرام است و این انکار کردن از صفت اللّه تعالٰی است - حاصل این است وقتیکه اختیار امر و نهی و تدبیر و تصرف چلاندن ، آفریدن شب و روز عزت و ذلت دادن احیاء اماتت ثروتمندی و فقر آوردن وغیره همه در دست اللّه تعالٰی است پس برکت دادن از دیگری ممکن نیست ، این دلیل اول برای دعوی شد - دلیل دوم (وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) شیءٍ عام است برکت انداختن خیر پیداکردن مرض را دور کردن کارهای بندگان را کردن وغیره به همه شامل است شربینی در سراج المنیر نوشته است که این دلیل است که هر تاثیر نیست مگر با قدرت اللّه تعالٰی است ماده و طبیعت چیز موثر نیست مانند که دهریان و فلاسفه میگویند و اسباب نیز خودش موثر نیست مانند که معتزله میگویند و کارهای بندگان مخلوق و مقدور اللّه تعالٰی اند و این مسلک اهل سنت است از این معلوم شد که در انداختن برکت بجز اللّه تعالٰی قدرتی نیست -