وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۱۳﴾ أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ ﴿۱۴﴾ هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ ﴿۱۵﴾ أَأَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يَخْسِفَ بِكُمُ الْأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ ﴿۱۶﴾ أَمْ أَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ أَنْ يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِبًا فَسَتَعْلَمُونَ كَيْفَ نَذِيرِ ﴿۱۷﴾

اگر به پنهان بگوئيد سخن خود را یا بلند بگوئید هرآئينه اللّه تعالٰی داناست به سخنانی که در سینه هاست ﴿۱۳﴾
آیا نمی داند آنکس که بیافرید و اوست داننده رازها خبردار ﴿۱۴﴾
خاص اوست آن ذاتیکه گردانید برای شما زمین را منقاد برای نفع پس بگردید در راهای آن و بخورید از رزق اللّه تعالٰی و خاص برای او برخیستن است ﴿۱۵﴾
آیا ایمن شده اید (نمی ترسید) از او ذاتیکه در آسمان است از اینکه فرو برد شما را در زمین پس آنوقت او می جنبد ﴿۱۶﴾
آیا ایمن شده اید (نمی ترسید) از او ذاتیکه در آسمان است از اینکه بفرستد بر شما سنگها پس خواهید دانست چگونه است ترسانیدن من ﴿۱۷﴾

[۱۴،۱۳] این دلیل بر دعوی سوره است به اثبات علم اللّه تعالٰی بر هر چیز اگر پنهان باشد یا اشکارا در دل باشد با بیرون باشد (وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ) این صیغه به معنی خبر است چنانچه در سوره رعد (۱۰) نیز گذشته است و قَوْلَكُمْ عام است اگر قول خیر باشد یا شر باشد - و اگر مخاطبین مومنان باشند یا کافران باشند (مَنْ خَلَقَ) مَن مفعول یعلم است زیرا علم به معنی معرفت یک مفعول میخواهد پس مراد از مَنْ خَلَقَ مخلوق است یا مَنْ فاعل است و مفعول را برای تعمیم حذف کرده است و مراد از مَنْ خَلَقَ خالق است و در هر دو وجوه اشاره است که خلق مستلزم به علم است -
[۱۵] در این آیت دلیل دیگر است که بعد از برکات آسمانی برکات زمین را ذکر میکند (ذَلُولًا) به آن چیزی گفته میشود که برای گرفتن نفع آسان و منقاد باشد هیچ انکار در آن نباشد زمین چنین است برای زراعت و کشت و چشمه ها ، و نهرها و برای حفر کردن چاها صالح است نه بسیار سخت و نه بسیار نرم و محکم کرده شده است به کوها (فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا) در این اشاره است به اسباب و کسب کردن و سفر برای تجارت و طلب علم و دعوت - مَنَاکب جمع منکب است به طرف و شانه انسان گفته میشود اینجا مراد طرف ها و راها و کوها وغیره است (وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ) شهاب گفته است مراد از این کوشش و جستجو کردن اسباب برای حصول زرق است و رزق به خوراک و نوشیدن و لباس به همه شامل است لیکن مقصد کلان خوراک است از این سبب تخصیص خوراک را کرد (وَإِلَيْهِ النُّشُورُ) این تذکیر قیامت است تا انسان در طلب رزق از بعث بعدالموت غافل نشود -
[۱۶] در این آیت و در دو آیت بعدی تخویف دنیوی است در آیت اول عذاب زمین ذکر است و در دوم عذاب آسمانی و در سوم نمونه آن بر مکذبین گذشته ذکر است - (مَنْ فِي السَّمَاءِ) قرطبی گفته است که فی به معنی فوق یا به معنی علٰی است این و دیگر چنین نصوص دلالت میکند بر علو و بلند بودن اللّه تعالٰی منکر از این جاهل یا منکر عنادی است تاویل کردن به خالِق فِی السَّماءِ یا متصرف فِی السَّماءِ وغیره ، به این هیچ حاجتی نیست (فَإِذَا هِيَ تَمُورُ) تمور به رفتن و آمدن همراه اضطراب و حرکت کردن را گویند -
[۱۷] این نیز تخویف دنیوی است (حَاصِبًا) به سنگ زننده گفته میشود یعنی چنین باد یا باران یا چیز دیگر که سنگ میزند (كَيْفَ نَذِيرِ) به زیر راء است در اصل نذیری بود از سبب وقف (ی) افتید مانند این نکیر نیز است - باز نذیر مصدر است به معنی انذار یا به معنی خودش است یا مضاف حذف است یعنی عاقبت انذاری -