وَلَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ ﴿۱۸﴾ أَوَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَيَقْبِضْنَ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَنُ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ ﴿۱۹﴾ أَمَّنْ هَذَا الَّذِي هُوَ جُنْدٌ لَكُمْ يَنْصُرُكُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمَنِ إِنِ الْكَافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ ﴿۲۰﴾

و به تحقیق دروغ پنداشتند آنهای که پیش از ایشان بودند (حق را) پس چگونه بود عذاب من ایشان را ﴿۱۸﴾
آیا نمی بینند بسوی پرندگان بالای سر ایشان که کشاینده اند بال خود را و بسته کننده آن ، نگه نمی دارد ایشان را مگر ذات رحمٰن ، هرآئينه او بهر چیز بیناست ﴿۱۹﴾
بلکه کیست آنهای که لشکر شود برای شما که مدد کند شما را بجز از ذات رحمٰن ، نیستند کافران مگر در فریب ﴿۲۰﴾

[۱۸] برای تاکید تخویف دنیوی به عذاب های اقوام گذشته اشاره میکند و علت مشترک را ذکر میکند که آن تکذیب است (نَكِيرِ) با انکار است و معنی انکار دادن عذاب بی مثال است -
[۱۹] این دلیل عقلی وسطی دیگر در باره پرندگان است یعنی برکات وسطیه را ذکر میکند (الطَّيْرِ) جنس مراد است و به جمع شامل است از این سبب بعد از این ضمایر جمع را برای این راجع کرده است (فَوْقَهُمْ) اشاره است وقتیکه پرندگان بر زمین یا درخت ها نشسته میباشند این صفت آخری در آن اشکار نمی گردد این صفت وقتی است که در هوا بلند باشند (صَافَّاتٍ وَيَقْبِضْنَ) این دو حالت ذکر است یعنی گاهی بالهای خود را می کشایند و گاهی بسته میکنند (مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَنُ) لفظ رحمٰن به عموم برکات دنیویه دلالت میکند و در این حصر دلیل اشکار است که هیچکس نبی ، ولی ،ملک ، جن وغیره توان و اختیار این کار را ندارند چنین آیت در سوره نحل (۷۹) نیز ذکر شده است -
[۲۰] چون مشرکان شرک فی البرکات عقیده از سبب دو امید دارند یکی امید نصرت و امداد و دیگر امید رزق ، پس رد میکند بر ایشان که این هر دو بجز از اللّه تعالٰی در اختیار و قدرت کسی نیست پس به کدام سبب شرک فی البرکات میکنید لذا این زجر بر مشرک است - مراد از (جُنْدٌ) حفاظت کنندگان ، مدد کنندگان (عسکر ، نگهبان) است و این در عقیده مشرکان چنین است (يَنْصُرُكُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمَنِ) این جمله صفت جند است یعنی که اللّه تعالٰی بر شما برکات خود را بسته کند و بر شما مصیبت ها بیاورد آیا این معبودان این مصیبت شما را دور کرده میتوانند و چیزی برکت داده میتوانند مانند این سوال و جواب در سوره زمر (۳۸) و سوره مؤمنون (۸۸) نیز ذکر است (إِنِ الْكَافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ) فریب این است که ایشان عقیده دارند که این الٰهه برای ایشان مالک نفع و ضرر اند و بندگی آنها سبب قربت الٰهیه است -