مَا لَكُمْ لَا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَارًا ﴿۱۳﴾ وَقَدْ خَلَقَكُمْ أَطْوَارًا ﴿۱۴﴾ أَلَمْ تَرَوْا كَيْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا ﴿۱۵﴾ وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِيهِنَّ نُورًا وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجًا ﴿۱۶﴾ وَاللَّهُ أَنْبَتَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَبَاتًا ﴿۱۷﴾ ثُمَّ يُعِيدُكُمْ فِيهَا وَيُخْرِجُكُمْ إِخْرَاجًا ﴿۱۸﴾ وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ بِسَاطًا ﴿۱۹﴾ لِتَسْلُكُوا مِنْهَا سُبُلًا فِجَاجًا ﴿۲۰﴾

چه سبب است شما را که ندارید عقیده برای اللّه تعالٰی بزرگی را ﴿۱۳﴾
به تحقیق آفریده است شمارا به حالات مختلف ﴿۱۴﴾
آیا نمی بینید شما چگونه آفریده اللّه تعالٰی هفت آسمان را طبقه به طبقه ﴿۱۵﴾
و ساخته است ماه را در آنها روشنی و ساخته آفتاب را چراغ فروزنده ﴿۱۶﴾
و اللّه تعالٰی رویانید شما را از زمین رویانیدن ﴿۱۷﴾
باز می گرداند شما را در آن و بیرون می آرد شما را باز بیرون آوردنی ﴿۱۸﴾
و اللّه تعالٰی ساخته برای شما زمین را گسترده (فرش) ﴿۱۹﴾
تا بگردید از آن در راهای کشاده آن ﴿۲۰﴾

[۱۳] (لَا تَرْجُونَ) رجا اعتقاد امید و خوف و برای علم استعمال میگردد از این سبب قرطبی دوازده معنی این جمله را نوشته است و (وَقَارًا) عظمت و عزت و به اثبات توحید گفته میشود -
[۱۴] این دلیل اول عقلی انفسی توحید است (أَطْوَارًا) اشاره به مرتبه و حالات آفریدن است اول عناصر باز مرکبات عذائیه باز اختلاط (یکجا شدن با جسم) باز نطفه باز علقه باز مضغه باز عظام و گوشت و پیه و خون باز روح انداختن باز کشیدن به دنیا - باز طفولیت باز جوانی باز پیری و همچنین گاهی صحت گاهی مریضی گاهی ثروتمند گاهی فقیر و همچنین به اختلاف اخلاق و کارها نیز اشاره است این دلیل اشکار قدرت و توحید اللّه تعالٰی است -
[۱۵] این دلیل دوم عقلی افاقی است -
[۱۶] این دلیل سوم عقلی افاقی است - مشتمل بر دو نعمت است با وجود اختلاف آنها در روشنی دادن (فِيهِنَّ) ذکر جمع مراد از آن مفرد است یعنی آسمان اول و این تعبیر برای این است که روشنی ماه مانند که برای اهل زمین است بالا برای آسمانها نیز است - و فیِ برای طرف است - (نُورًا) آن است که به همراه تاریکی میباشد و (سِرَاجًا) وجود تاریکی را نمیخواهد پس در وقت قمر تاریکی شب میباشد و در وقت شمس تاریکی گم میشود -
[۱۸،۱۷] این دلیل چهارم عقلی افاقی است و در آیت دوم مرگ و زندگانی دوباره را ذکر کرده است برای اثبات قدرت اللّه تعالٰی (أَنْبَتَكُمْ) مراد از این آفریدن و نشونما انسان است که از زمین آفریده است و بعد از طفولیت کلان ساخته است و بعد از قد پست قد و قامت بلند داده است -
[۲۰،۱۹] این دلیل عقلی پنجم است اول ذکر کرد این سخن را که زمین ماده آفریدن انسان است و حالا ذکر میکند که این زمین جای معشیت انسان است (بِسَاطًا) یعنی از آن نفع گرفتن و در آن آرام کردن را چنان آسان ساخته است مانند که از بساط (فرش هموارشده) نفع گرفتن و آرام کردن آسان است (فِجَاجًا) صفت سبلاً است یعنی راهای فراخ که آن بر رونده مشتبه نمی شود -