إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۲۰﴾

هرآئينه پروردگار تو میداند که تو ایستاد میشوی کم از دو ثلث شب و نیم و ثلث ویک گروه آن کسانی که با تو اند (همراهان تو) و اللّه تعالٰی کامل اندازه میکند شب و روز را میداند که هرگز شما کامل کرده نمیتوانید این اندازه را پس آسانی آورد بر شما پس بخوانید آنچه آسان باشد از قرآن میداند که البته بعضی از شما میباشد مریضان و دیگران سفر میکنند در زمین می جویند از فضل اللّه تعالٰی و دیگران که جنگ میکنند در راه اللّه تعالٰی پس بخوانید آنچه آسان باشد از آن و برپا دارید نماز را و بدهید زکوة را و قرض دهید اللّه تعالٰی را قرض به اخلاص و آنچه پیش میفرستید شما برای خود کدام عمل نیک می یابید (ثواب) آنرا نزد اللّه تعالٰی بهتر و پاداش بزرگ و آمرزش بخواهید از اللّه تعالٰی به تحقیق اللّه تعالٰی آمرزگار رحم کننده است ﴿۲۰﴾

[۲۰] در ابتداء سوره باقیام اللیل نصف و بر آن زیادت و کمی ذکر شده بود و نبی صل اللّه وعلیه وسلم و صحابه کرام بر آن عمل کرده بودند لیکن چون در آن بسیار مشقت بود یکی از این سبب که انسان خواب شود به نصف و ثلث حقیقی شب نمی فهمد - دیگر اینکه در انسانان مریضان و مسافران نیز اند که آنها رعایت این مقدار را کامل نمی توانند از این سبب اللّه تعالٰی در این آیت تخفیف قرستاد - یعنی کامل نصف و ثلث شب را کامل کردن ضروری نیست بلکه هر انسان مطابق استطاعت خود قرآن بخواند و قیام کند (وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ) یعنی صحابه کرام نیز قیام میکردند تنها در خانه های خود یا مسجد و دو یا سه شب در رمضان با نبی صل اللّه وعلیه وسلم در جماعت نیز قیام اللیل کرده بودند (وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ) این دو توجیه دارد یکی اینکه اللّه تعالٰی مقادیر حقیقی شب و روز را میداند که این نصف است و این ثلث است و انسان به اجتهاد میداند در آن احتمال خطای میباشد - وجه دوم این است که اللّه تعالٰی در شب و روز تقدیر چیزهای مختلف را میکند که یکی از آن قیام اللیل است با تحدید معین و باز در آن تخفیف کردن است (فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ) مراد از این صلٰوة است ذکر جز و مقصد از آن کل است و صرف خواندن قرآن در نماز و بیرون از نماز مراد گرفتن نیز صحیح است و مَا تَيَسَّرَ، به اعتبار اوقات است یعنی یک ساعت باشد یا دو ساعت باشد و اگر نصف باشد یا کم باشد یا زیاده باشد بقدر که برای انسان آسان است به اعتبار طاقت او یا مراد از آن سوره فاتحه است به سبب تخصیص آن در حدیث صحیح عباده بن صامت رضی اللّه عنه که لاصلٰوة لمن لم یقره بفاتحة الکتاب (عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ) چون برای تخفیف دو علت بود چنانچه ما در اول آیت ذکر کردیم یک علت را با ان لن تحصوه ذکر کرد حالا علت دیگر را ذکر میکند (وَآخَرُونَ) سفر کردن برای تجارت نیز طاعت است لیکن به همراه او طاقت قیام اللیل و تحدید آنرا ندارد (وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ) ابن کثیر گفته است که در وقت نزول این آیت قتال فی سبیل اللّه نبود پس معلوم شد که ذکر این پیش از وجود آن نشانی کلان برای صدق نبی صل اللّه وعلیه وسلم است و مقاتل فی سبیل اللّه نیز طاقت قیام اللیل و تحدید کامل آنرا ندارد و از این سبب برای تخفیف فرمود (فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ) اینجا مراد از تیسر مقدار خواندن آیات ها و سوره ها است یعنی یک سوره دو سوره یا یک پاره دو پاره است مناسب به طاقت خود بخوانید از این فرق معلوم شد که تکرار فَاقْرَءُوا در هر دو جمله نیست (وَأَقْرِضُوا اللَّهَ) مراد از آن دادن مال در مصارف خیر است از مال حلال به اخلاص یعنی بغیر از من و اذی و فرد کلان آن انفاق در دعوت و جهاد فی سبیل اللّه است (وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ) چون به تمام آوامر الٰهیه بطور کامل عمل کردن موافق شان الوهیت اللّه تعالٰی کار مشکل است از این سبب در اختتام اقرار کوتاهی خود در کار است و این مراد از استغفار است این مستلزم گناه نیست مانند سه بار استغفار بعداز فراغت نماز -