إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا ﴿۳﴾ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ سَلَاسِلَ وَأَغْلَالًا وَسَعِيرًا ﴿۴﴾ إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا ﴿۵﴾ عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا ﴿۶﴾ يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا ﴿۷﴾

هرآئينه ما نشان دادیم او را راه یا شکر کننده است یا ناسپاس ﴿۳﴾
هرآئينه ما آماده ساخته ایم برای کافران زنجیرها و طوق ها و آتش روشن شده ﴿۴﴾
به تحقیق نیکوکاران می نوشند از پیاله های پر شده که باشد آمیزش آن از کافور ﴿۵﴾
یک چشمه است که مینوشند آنرا بندگان اللّه تعالٰی و جاری میسازند آنرا جاری کردنی ﴿۶﴾
پوره میساختند نذر را و می ترسیدند از روزیکه که سختی آن باشد منتشر ﴿۷﴾

[۳] چون صرف اعضاء و قوت عقلیه برای هدایت کافی نیست بلکه هدایت موقوف به وحی است از این سبب در این آیت فرمود (إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ) مراد از این هدایت است به واسطه انبیاء علیهم السلام و کتاب های منزل -
[۴] این تخویف اخروی برای انسان کفور است (سَلَاسِلَ) این ترقی از ادنیٰ به اعلی است و از پائين به بالا زیرا عذاب سلاسل در پایها است و اغلال در گردن میباشد و دست به آن بسته شده میباشد و اثر سعیر بر همه جسم میباشد و چنین در سوره غافر (۷۱) نیز گذشته است -
[۶،۵] این بشارت به شکر کنندگان است پنج اوصاف و ده بشارت آنها را ذکر کرده است - (الْأَبْرَارَ) جمع بَّر است نیکی و احسان کننده با مخلوق - و ابرار آن مردمانی اند که به هیچکس اذی نمی رسانند (مِنْ كَأْسٍ) به آن ظرفی گفته میشود که مشروب در آن موجود باشد به ظرف خالی کاس گفته نمی شود (كَانَ مِزَاجُهَا) مانند عادت اهل دنیا که با مشروبات چیزهای دیگر را مخلوط میکنند برای بیشتر شدن فایده و لذت (كَافُورًا) این در برودت (سردبودن) و خوشبوئي مشهور است لیکن این کافور از دنیا نیست از سببی که در آن بعضی ضررها نیز است بلکه این تشبیه به کافور در صورت و شکل است و حقیقت آن در آیات بعد از این ذکر کرده است (عِبَادُ اللَّهِ) اضافت عبد و عباد که به یک نام اللّه تعالٰی در قرآن کرده شود مراد از آن مردمانی اند که عبادت را برای اللّه تعالٰی خاص کرده میباشند و از هر نوع شرک خود را محفوظ نگهمیدارند و اینها مومنان اند و وقتیکه اضافت به ضمیر باشد گاهی موحد مراد میباشد مانند (ان عبادی لیس لک علیهم سلطان) و گاهی عام مراد میباشد مانند (ولا یرضیٰ لعباده الکفر) -
[۷] در این دو صفات ابرار را ذکر میکند (يُوفُونَ) پیش از این کانوا پنهان است (بِالنَّذْرِ) نذر شرعی به آنچه گفته میشود که شخص مکلف بر خود برای طاعات اللّه تعالٰی چنین چیزی را لازم کند اگر او لازم نمی کرد بر او واجب نمی شد - و نذر غیر شرعی اوست که برای غیراللّه باشد یا نذر گناه باشد و در این آیت از نذر معنی عام مراد است یعنی هر آنچه که وفا آن بر بنده واجب باشد عقود ، نمار ، زکوة ، صوم ، حج ، عمره وغیره (وَيَخَافُونَ يَوْمًا) در وصف اول اشاره به امتثال و اوامر بود در این وصف اجتناب از منهیات مراد است یعنی از ترس قیامت خود را از گناهان دور نگهمیدارد (شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا) مراد از شر سختی است که در روز قیامت واقع میشود پاره شدن آسمانها ، خیره شدن ستاره ها ، بر زمین آمدن زلزله ، فناشدن کوها وغیره (مُسْتَطِيرًا) دراز و کشاده و عام است به همه عالم گفته میشود -