هَذَا يَوْمُ لَا يَنْطِقُونَ ﴿۳۵﴾ وَلَا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُونَ ﴿۳۶﴾ وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ ﴿۳۷﴾ هَذَا يَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْنَاكُمْ وَالْأَوَّلِينَ ﴿۳۸﴾ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ كَيْدٌ فَكِيدُونِ ﴿۳۹﴾ وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ ﴿۴۰﴾ إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلَالٍ وَعُيُونٍ ﴿۴۱﴾ وَفَوَاكِهَ مِمَّا يَشْتَهُونَ ﴿۴۲﴾

این روزیست که ایشان سخن گفته نمی توانند ﴿۳۵﴾
و نه اذن (حکم) میشود به ایشان که بهانه کنند ﴿۳۶﴾
هلاکت است در آن روز برای تکذیب کنندگان ﴿۳۷﴾
این روز فیصله است جمع میکنیم شما را و مردمان پیشینیان را ﴿۳۸﴾
پس اگر هست شما را مکری پس مکر کنید بامن ﴿۳۹﴾
هلاکت است در آن روز برای تکذیب کنندگان ﴿۴۰﴾
هرآئينه متقیان در سایه ها و چشمه ها اند ﴿۴۱﴾
و میوه ها اند از آن نوع که میخواهند ﴿۴۲﴾

[۳۶،۳۵] این نیز تخویف اخروی است به ذکر اقسام مختلف هیبت های قیامت (لَا يَنْطِقُونَ) طاقت کردن نطق را ندارند (سوال) در آیات های دیگر تختصمون ، یتکلمون ، یتساءلون ، تجادل عن نفسها این تعبیرات دلالت میکند که ایشان سخن گفته میتوانند؟ (جواب ۱) این است که روز قیامت روز دراز است مشتمل بر حالات مختلف است در بعضی حالات سخن گفته میتوانند بهانه های دروغ و انکار از شرک و کفر و اتباع و مطبوعین با یکدیگر مجادله میکنند ولی دیگر حالت هیبت بر ایشان چنین می آید که هیچ سخن گفته نمی توانند (جواب ۲) این است که در اینجا نفی نطق مقَیِّد است یعنی سخن گفته نمی توانند با حجت و دلیل نفع دهنده -
[۳۷] آنهای که این حالت را قبول ندارند و انکار و تکذیب آنرا میکنند اینجا آن مکذبین مراد است -
[۳۹،۳۸] این تخویف قسم دیگر است پیش فرمود که با عذر نجات یافته نمی توانید و نه اذن است اینجا میفرماید که با حیله ها و کیدها نیز نجات یافته نمی توانید - و اینجا یُقَال (گفته میشود) در اول پنهان است - در هٰذا اشاره به موصوف است که دارندهٔ این صفات پیش است (وَالْأَوَّلِينَ) (سوال) والاخرین را چرا ذکر نکرد؟ جواب اول اینکه مکذبین انبیاء پیش و نبی آخرین مراد است و بعد از آن دیگر انبیاء نمی آیند پس مکذبین آخرین نیست - جواب دوم، که با لکم خطاب به امت نبی آخرین است واین امت تا قیامت است -
[۴۰] آنهای که این جمع کردن همه مردمان را حساب را قبول ندارند آن مکذبین مراد اند -
[۴۲،۴۱] این بشارت اخرویه به متقین است که آنها خلاف مکذبین اند پس جزا ایشان نیز خلاف آنها است (ظِلَالٍ) این سایه درختان و قصرها است و حقیقی است و این در مقابل ظل جهنم است (عُيُونٍ) را جمع ذکر کرد از سببی که انواع آنها مانند انهار جنت بسیار است (وَفَوَاكِهَ) یعنی میوه ها گرداگرد آنها در هرطرف موجود میباشند -