عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَتْ ﴿۵﴾ يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ ﴿۶﴾ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ ﴿۷﴾ فِي أَيِّ صُورَةٍ مَا شَاءَ رَكَّبَكَ ﴿۸﴾ كَلَّا بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ ﴿۹﴾ وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ ﴿۱۰﴾ كِرَامًا كَاتِبِينَ ﴿۱۱﴾ يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ ﴿۱۲﴾ إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِي نَعِيمٍ ﴿۱۳﴾ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ ﴿۱۴﴾

بداند هرنفسی به عملی که پیش فرستاده و در پشت باقی مانده ﴿۵﴾
ائ انسان چه چیز فریب داد ترا بر پروردگارت که باعزت است ﴿۶﴾
چنین ذاتی است که بیافرید ترا پس برابر ساخت ترا پس قد راست داد ترا ﴿۷﴾
به هر شکلی که او میخواست ترا آفریده است ﴿۸﴾
هرگز درکار نیست بلکه شما تکذیب میکنید روز جزاء را ﴿۹﴾
و هرآئينه بر شما مقرر است ملائک نگهبان ﴿۱۰﴾
باعزت نویسندگان ﴿۱۱﴾
میدانند به آنچه شما میکنید ﴿۱۲﴾
بیشک نیکان التبه در نعمت ها اند ﴿۱۳﴾
و بیشک مردمان بدکار البته در آتش اند ﴿۱۴﴾

[۵] این حال پنجم است و جواب اذَا است و دعویٰ سوره است (عَلِمَتْ نَفْسٌ) فرق میان سوره تکویر و آیت این است که در آنجا علم تفصیلی مراد است از سببی که در آنجا ذکر نشر و تقسیم صحیفه ها نیز ذکر بود و با آن علم تفصیلی حاصل میگردد و در اینجا علم اجمالی مراد است - فرق دوم این است که در آن سوره مراد از علم علم حقیقت آن اعمالی است که انسان کرده است اگر آن نیک است یا بد است و اینجا مراد از علم علم جزاء و حساب و عاقبت اعمال است (مَا قَدَّمَتْ) اشاره به اعمال نیک است (وَأَخَّرَتْ) اعمال بد مراد است -
[۶] در این سخت زجر است و این در روز قیامت برای ایشان گفته میشود یعنی وقتیکه به جزاء اعمال خود خبر شوند پس افسوس خواهند کرد و برای ایشان گفته خواهد شد که ماغرَّک یعنی فی الدنیا - یا این خطاب در دنیا برای هر انسان گنهگار است اگر کافر است یا مسلمان گنهگار است (مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ) مراد از فریب خوردن کفر و شرک و تکذیب و کردن گناه است به این سبب و گمان که اللّه تعالٰی زود عذاب نمی دهد یا به این سبب که صفت او غفور و رحیم است یا به این گمان که اللّه تعالٰی بر حال من علم ندارد یا به این زعم که اللّه تعالٰی هر حاجت را خودش برآورده نمیتواند با به این سبب که اللّه تعالٰی کریم است -
[۸،۷] دراین هر دو آیت تفصیل کرم اللّه تعالٰی است (خَلَقَكَ) مراد از آن آفریدن از خاک و نطفه است چنانچه در سوره عبث گذشت (فَسَوَّاكَ) اعضاء کامل و دست و پای و چشم و غیره را برابر ساخته است (فَعَدَلَكَ) به تخفیف معنی این است که (ائ انسان) گردانیده است ترا به هر صورت و شکل که اللّه تعالٰی را پسندیده است یا تخفیف به معنی تشدید است یعنی قد و قامت و اعضاء را معتدل ساخته است پس نه بسیار بلند و دراز و نه بسیار کوتاه (فِي أَيِّ صُورَةٍ مَا شَاءَ) أَيِّ صُورَةٍ، صورت زیبا یا بد ، سیاه ، سفبد یا با رنگ گندمی ، مذکر یا مونث ، مشابه با پدر یا مادر -
[۹] این زجر دوم است و تفسیر برای (مَا غَرَّكَ) است یعنی اغترار این است که تکذیب میکنید -
[۱۲،۱۱،۱۰] این مبالغه در زجر است که باوجود آن که بر شما چنین ملائک مقرر است و شما تکذیب میکنید (لَحَافِظِينَ) مراد از این حفاظت کنندهٔ اعمال انسانها است یا نگهبانان عمومی است (يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ) از این اشکار میگردد که کدام کارهای که در فعل (عمل) نیامده باشد مانند اراده ها و نیت های پنهانی از آنها این ملائک خبر ندارند و خطاب عامه (علیکم) دلالت میکند که این ملائک بر کافران و انبیاء علیهم السلام نیز مقرر اند -
[۱۵،۱۴،۱۳] بعد از ذکر کتابت اعمال (که آنها به دو قسم است) دو قسم عاملین را ذکر میکند به یک قسم بشارت است و به دوم تخویف اخروی است (لَفِي نَعِيمٍ) نعمت های بی شمار جنت است و ابن قیم در بدائع التفسیر نوشته است که این حالت در دنیا و برزخ و قیامت در هر سه است در دنیا مراد از نعیم ، نعمت ، تسلیت دل است و قناعت است و همچنین این هردو قول در (لَفِي جَحِيمٍ) نیز است (بِغَائِبِينَ) مراد آن است که از جهنم برای یک لمحه نیز بیرون شده نمی توانند و نه بر آنها مرگ و راحت آمده میتواند -