فَسَوْفَ يُحَاسَبُ حِسَابًا يَسِيرًا ﴿۸﴾ وَيَنْقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا ﴿۹﴾ وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ ﴿۱۰﴾ فَسَوْفَ يَدْعُو ثُبُورًا ﴿۱۱﴾ وَيَصْلَى سَعِيرًا ﴿۱۲﴾ إِنَّهُ كَانَ فِي أَهْلِهِ مَسْرُورًا ﴿۱۳﴾ إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ يَحُورَ ﴿۱۴﴾ بَلَى إِنَّ رَبَّهُ كَانَ بِهِ بَصِيرًا ﴿۱۵﴾ فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ ﴿۱۶﴾ وَاللَّيْلِ وَمَا وَسَقَ ﴿۱۷﴾ وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ ﴿۱۸﴾ لَتَرْكَبُنَّ طَبَقًا عَنْ طَبَقٍ ﴿۱۹﴾

پس زود است که با او حساب شود حساب آسان ﴿۸﴾
و باز میگردد به نزد اهل خود شادمان شده ﴿۹﴾
و آن کسیکه داده شد نامه اعمالش از پس پشتش ﴿۱۰﴾
پس زود است که بخواهد هلاکت خود را ﴿۱۱﴾
و داخل میشود به آتش خروشان ﴿۱۲﴾
هرآئينه او بود در خانه خود شادمان ﴿۱۳﴾
هرآئينه او گمان کرده بود که باز نمی گردد به اللّه تعالٰی ﴿۱۴﴾
بلکه هرآئينه پروردگار او اورا بیننده است ﴿۱۵﴾
پس چنین نیست قسم میخورم به سرخی شام ﴿۱۶﴾
و به شب و به آنچه جمع شده ﴿۱۷﴾
و بر ماه وقتیکه کامل گردد ﴿۱۸﴾
هرآئينه خواهید رفت شما به یک حالی بعد از حالی دیگر ﴿۱۹﴾

[۱۳،۱۲،۱۱،۱۰] این تخویف اخروی به نوع دوم مردمان است و این دلیل است که برای نوع اول نامه اعمال از پیش روی داده میشود و به نوع دوم از پشت سر به دست چپ آن داده میشود - همچنین در سوره الحاقة (۲۵) ذکر شده است و در پس پشت دادن بسیار تذلیل و توهین آنها است (فِي أَهْلِهِ مَسْرُورًا) یعنی در دنیا بر ایشان غم ها و تکالیف نیامده بود ، بندگی ، دعوت ، جهاد و در غیره خود را مانده نکرده پس به سبب آن در آخرت به هلاکت و تکالیف گرفتار شد -
[۱۵،۱۴] این سبب عذاب را ذکر میکند (لَنْ يَحُورَ) حور به بازگشتن گفته میشود مراد از آن رجوع الی اللّه است یا مراد از آن بعث بعدالموت است و مقصد آن یکی است یعنی این شخص منکر از قیامت بود و در این صرف تابع ظن بود -
[۱۸،۱۷،۱۶] این قسم بر چهار چیز است و این حالات مختلفه به ترتیب است اول شفق است که ابتداء شب است باز شب کامل شود و در آن حیوانات عام به جایهای خود جمع میشوند و در شب ماه است که آن نیز تدریجاً به کمال خود میرسد (بِالشَّفَقِ) شفق در لغت و در شرع در هر دو به سرخی شام گفته میشود که وقت آخری شام است و غائب شدن آن ابتداء خفتن است و در نزد بعضی اهل علم به آن سفیدی گفته میشود که بعد از سرخی میباشد یعنی شفق از اضداد است - (وَمَا وَسَقَ) وسق به جمع کردن گفته میشود یعنی در شب جمع میشوند آنچه در روز پراگنده شده میباشند (اتَّسَقَ) این نیز از وسق است یعنی که در شب چهادرهم ماه جمع شود و پر شود اول خورد میباشد باز آهسته آهسته کامل میگردد -
[۱۹] این جواب قسم است و خطاب به نبی صل اللّه وعلیه وسلم است یا به تمام امت آن یا به تمام مردمان - پس اگر این خطاب شود به نبی صل اللّه وعلیه وسلم در این یک معنی این است که بر تو ائ نبی حالات مختلف سختی ها و تکالیف می آید همانند انبیاء سابقین - معنی دوم این است که حالات مختلف ترقی و فتوحات می آید - و اگر خطاب به امت شود معنی این است که در شما حالات مشابه یهود و نصارا می آید چنانچه در حدیث صحیح آمده است که لتتبعنَّ سنن من قبلکم (الحدیث) و اگر خطاب به تمام مردمان شود که میروید شما به حالت جوانی باز پیری باز مرگ باز برزخ باز زندگی دوباره باز حساب میزان وقوف صراط باز به جنت یا جهنم - این معنی اخیر را مفسرین پسندیده و در این اثبات قیامت است -