وَإِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ ﴿۱۹﴾ وَإِلَى الْأَرْضِ كَيْفَ سُطِحَتْ ﴿۲۰﴾ فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ ﴿۲۱﴾ لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ ﴿۲۲﴾ إِلَّا مَنْ تَوَلَّى وَكَفَرَ ﴿۲۳﴾ فَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الْأَكْبَرَ ﴿۲۴﴾ إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ ﴿۲۵﴾ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ ﴿۲۶﴾

و به کوها که چگونه ایستاده شده ﴿۱۹﴾
و بسوی زمین که چگونه گسترده شده ﴿۲۰﴾
پس بیان کن (قرآن را) جز این نیست تو بیان کنندهٔ ﴿۲۱﴾
نیستی تو بر ایشان (نگهبان) مقرر شده ﴿۲۲﴾
مگر کسیکه روی گردانید و کفر کرد ﴿۲۳﴾
پس عذاب میدهد او را اللّه تعالٰی عذاب بزرگ ﴿۲۴﴾
هرآئينه بسوی ماست بازگشت ایشان ﴿۲۵﴾
باز هر آئينه بر ماست حساب کردن ایشان ﴿۲۶﴾

[۱۹] این دلیل سوم قدرت اللّه تعالٰی و توحید است و مثال برای نمارق مصفوفة است (كَيْفَ نُصِبَتْ) به اشکال مختلف و رنگ های مختلف و در قطارها برای منافع مختلف ایستاده شده اند -
[۲۰] این دلیل چهارم توحید و قدرت اللّه تعالٰی است و متعلق به زرابیُّ مبثوثة به طریقه مثال است -
[۲۲،۲۱] ایت ترغیب و تشجیع به دعوت کردن است و فاء را ذکر کرد یعنی بعد از ذکر کردن نعمت ها و دلایل توحید تذکیر اینها برای غفلت کنندگان درکار است (إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ) این علت ذکر است و مراد این است که در ذمه تو تذکیر کردن است و اگر این مردمان در دلایل نظر نمی کنند و ایمان نمی آورند بر تو هیچ وبال نیست (بِمُصَيْطِرٍ) به کسی گفته میشود که از جانب امیر بر چیزی مقرر باشد برای حفاظت کردن و انتظام کردن و برای نوشتن احوال آن و هیچ تجاوز در آن نمی کند مانند که خط از سطر تجاوز نمی کند و وقتیکه در ذمه داری خود نقصان کند بر او خساره میباشد - یعنی نبی صل اللّه وعلیه وسلم بر ایمان آوردن و قبول کردن تذکیر این مخلوق ذمه دار نیست و نه زور آور است -
[۲۴،۲۳] (تَوَلَّى وَكَفَرَ) اولی به اعتبار عمل و دومی به اعتبار عقیده است (الْعَذَابَ الْأَكْبَرَ) غذاب آخرت اکبر است و عذاب دنیا اصغر و ادنیٰ است پس برای منکرین در دنیا نیز عذاب ها است لیکن عذاب آخرت بسیار بزرگ است -
[۲۶،۲۵] این تسلیت به نبی صل اللّه وعلیه وسلم است متعلق به فَذَكِّرْ است و در این هر دو جمله ظرف (الینا ، علینا) را مقدم کرده است برای مبالغه و تاکید ، و برای حصر نیز است اژ سببی که رجوع در آخرت و حساب به اللّه تعالٰی خاص است و حساب موقوف است بر علم محیط و قدرت کامله و این به اللّه تعالٰی خاص است - سیوطی در در منثور از قتاده روایت کرده که در اخیر این گفت - (الٰی اللّهِ الایاب و علی اللّه الحساب) -