فَكُّ رَقَبَةٍ ﴿۱۳﴾ أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ ﴿۱۴﴾ يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ ﴿۱۵﴾ أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ﴿۱۶﴾ ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ ﴿۱۷﴾ أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ ﴿۱۸﴾ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا هُمْ أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ ﴿۱۹﴾ عَلَيْهِمْ نَارٌ مُؤْصَدَةٌ ﴿۲۰﴾

خلاصی گردن ﴿۱۳﴾
یا طعام دادن در روز گرسنگی ﴿۱۴﴾
یتیمی که صاحب قرابت باشد ﴿۱۵﴾
یا مسکین که خاکسار باشد ﴿۱۶﴾
پس باشد از کسانی که ایمان آورده اند و وصیت کردند همدیگر را به صبر و وصیت کردند همدیگر را به رحم کردن ﴿۱۷﴾
این کسان اند صاحبان قسمت خوب ﴿۱۸﴾
و کسانیکه کافر شدند به آیات ما ایشان اند صاحبان قسمت بد ﴿۱۹﴾
بر ایشان است آتشی بند کرده شده از هر طرف ﴿۲۰﴾

[۱۳] به شش امور تفسیر عقبه را میکند (فَكُّ رَقَبَةٍ) مراد از رقبه انسان کامل است و خلاص کردن او از غلامي ، از غلامی و از قید قرض ها و حلقه گناهان و از جهل و از مظلومیت -
[۱۶،۱۵،۱۴] در این آیات خصلت دوم و سوم را ذکر میکند (مَسْغَبَةٍ) سغب به گرسنگی و اشتهاء طعام گفته میشود و طعام دادن فضیلت و ثواب است لیکن در هنگام گرسنگی بسیار ثواب است - (يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ) یعنی چنان وقتی که انسان در آن گرسنه میباشد یا چنان زمانه که در آن قحط باشد و چنان روزی که در یک خانه مرده شده باشد و اهل آن خانه طعام را آماده کرده نمی توانند از سببی که مشغول غم میباشند برای ایشان طعام دادن نیز ثواب است و به این اشاره است در آن حدیث که جعفر رضی اللّه عنه شهید شد نبی صل اللّه وعلیه وسلم به خانه خود آمد و گفت اِصْنَعُوا لآلِ جَعْفَرَ طَعَامًا فَإِنَّهُ أَتَاهُمْ مَا یُشْغِلُهُمْ (الحدیث) (ذَا مَقْرَبَةٍ) تخصیص این را از سبب اجر زیاده و از سبب حق زیاده کرد از سببی که در حدیث آمده است که صدقه بر مسکین یک صدقه است و بر ذو رحم (خویشاوندان) دو است صدقه نیز است و صله رحمی نیز است (ترمذی) (ذَا مَتْرَبَةٍ) مراد از آن چنان مسکین است که خانه آن نیست بسترش نیست اهل و عیال آن بسیار است یعنی بسیار محتاج است به نسبت مسکینان و فقراء دیگر -
[۱۷] در این سه خصلت دیگر را ذکر میکند - ایمان که شرط و قید است برای اعمال ، پس گاهی پیش ذکر میشود و گاهی در میان و گاهی در اخیر - لیکن چون در این سوره مقصود ذکر احسان مخلوق است از این سبب آنرا از ایمان پیش ذکر کرد (وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ) در مشقت و محنت تکالیف میباشند که بر آن صبر کردن ضروری است از این سبب تخصیص این خصلت را کرد و مراد از صبر ثابت ماندن بر دین و اعمال خیر است با وجود مصیبت ها (وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ) چون مقصد در سوره احسان کردن با مخلوق است و او با رحم و ترس خوردن بر ضعیفان پیدا میشود از این سبب این خصلت را خاص ذکر کرد -
[۱۸] این بشارت بر این صفات است -
[۲۰،۱۹] دراین ذکر (شقی) مشقت کنندهٔ باطل است که مبداء آن کفر کردن بر آیات اللّه تعالٰی است و تخویف است (مُؤْصَدَةٌ) که بسته (مسدود) شده اند از هرطرف یعنی هیچ سوراخ و راه بر آمدن نمی باشد -