عَمَّ ۱۵۳۷ اَلضُحٰی
وَالضُّحَى ﴿۱﴾ وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى ﴿۲﴾ مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى ﴿۳﴾ وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى ﴿۴﴾
قسم است به وقت چاشت ﴿۱﴾
و به شب چون بگسترد ﴿۲﴾
رها نکرده ترا پروردگار تو و نه دشمنی کرده ﴿۳﴾
و هرآئينه آخرت بهتر است ترا از دنیا ﴿۴﴾
ربط: این سوره با سوره پیش از چندین وجوه است وجه اول این است که در سوره پیش تسلیت برای امتی بود در این سوره تسلیت است به نبی صل اللّه وعلیه وسلم -
دعویٰ این سوره: تسلیت است به رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم به سه چیز در (۵،۴،۳) و دفع اعتراض مشرکان است و یک نام اللّه تعالٰی رب را ذکر کرده است و پنج صفات فعلیه ثبوتیه و دو سلبیه را ذکر کرده است -
خلاصه سوره این است:
دو شهادات در (۲،۱) است باز دعویٰ سوره است با سه عنوانات در (۵،۴،۳) باز ذکر حالات است (که انعامات الٰهیه است) پیش از نبوت در (۸،۷،۶) وباز سه اداب حسنه را ذکر میکند در (۱۱،۱۰،۹) این اداب برای هر دعوت کننده است -
فائده: از این سوره تا سوره عادیات در هفت سوره ذکر چهار اصول ایمان است - صدق رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم در سوره الضحیٰ و انشراح سوره بیّنه و توحید در سوره التین و عظمت قرآن در سوره علق و سوره قدر اثبات قیامت در سوره زلزال است -
[۲،۱] در این دو سوگند است اول بر وقت ضحیٰ که وقت چاشت است یا مراد از آن تمام روز است و سوگند دوم بر شب ودر سوره تسلیت به رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم است چنانچه بخاری و مسلم و احمد رحمها اللّه علیها آورده است که جبرئیل علیه السلام چند روزی درنگ کرد از آمدن پس مشرکان گفتند که نبی صل اللّه وعلیه وسلم را پروردگارش ترک کرد (او بسیار اندوهگین بود) پس این سوره نازل شد و ضُحیٰ نیز وقت روشنی کامل از روز است و اذا سجیٰ برای وقت تاریکی کامل شب اشاره است و میان این هر دو مقابله کامل است واین هر دو اوقات برکات و فواید است فواید هریک جدا جدا است -
[۳] این جواب سوگند است و در این تسلیت به رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم است (وَدَّعَكَ) تودیع رخصت کردن و رها کردن است که مستلزم جدائي است اگر با دوست باشد یا دشمن باشد (وَمَا قَلَى) این بر دشمن خاص است یعنی به هیچ نوع رها کردن رها نکرده نه چنین مانند که دوست از دوست جدا میشود و نه چنین مانند که دشمن از دشمن جدا میشود -
فائده: این تسلیت برای هر داعی حق است یعنی گاهی غلبه میباشد بر دشمن و گاهی ضعف میباشد ، گاهی مریضی میباشد و گاهی صحت میباشد ، گاهی مصیبت ، تکلیف و فقیری میباشد وگاهی راحت خوشنودی و ثروتمندی میباشد تبدیل شدن این حالات دلیل بدبختی نیست -
[۴] این جواب دوم قسم و تسلیت است یعنی در دنیا و آخرت در هر دو برای تو عزت و شرافت است لیکن اکرامات و انعامات آخرت از دنیا بهتر و بسیار و جاویدان اند -