عَمَّ ۱۵۴۳ اَلْعَلَق
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ﴿۱﴾ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ ﴿۲﴾ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ ﴿۳﴾ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ ﴿۴﴾ عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ ﴿۵﴾ كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى ﴿۶﴾ أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى ﴿۷﴾ إِنَّ إِلَى رَبِّكَ الرُّجْعَى ﴿۸﴾
بخوان به مدد پروردگارت او ذاتی که آفرید (عام) ﴿۱﴾
آفریده است انسان را از خون بسته ﴿۲﴾
بخوان و رب تو بسیار باعزت است ﴿۳﴾
آن ذاتی که تعلیم داده بواسطه قلم ﴿۴﴾
تعلیم داد انسان را از آنچه او نمیدانست ﴿۵﴾
هرآئينه چنین است بدون شک که (بعضی) انسانها البته سرکشی میکنند ﴿۶﴾
از سببی که خود را توانگر می بینند ﴿۷﴾
بیشک بسوی رب تو باز گشتن است ﴿۸﴾
ربط: این سوره باسوره پیش از چندین وجوه است وجه اول این است که در سوره پیش توحید ذکر شد در این سوره امر برای علم توحید میکند به قرائت قرآن - وجه دوم آنست که در آن سوره صورت انسان ذکر شد در این سوره ماده آفریدن انسان را ذکر میکند -
دعویٰ این سوره: امر به قرائت قرآن دوبار است در (۱) و (۲) و به عبادت رحمان برای قربت در (۱۹) و سه اسماء حسنی ذکر است اللّه ، رب ، اکرم و هفت صفات فعلیه اللّه تعالٰی ذکر است -
خلاصه این سوره است:
اول امر به قرائت قرآن به همراه ادب و علت آن خلق آنرا ذکر کرده است در (۲،۱) باز بار دوم امر به قرائت قرآن است و علت آن را صفت اکرمیة و تعلیم بالقلم ذکر کرده است در (۵،۴،۳) باز زجر به انسان مکذب است به ذکر شش اوصاف قبیحه آن و تسلیت به داعی قرآن است با ذکر چهار صفات حسنه تا (۱۴) باز تخویف اخروی به مکذب است در (۱۷،۱۶،۱۵) و ترغیب به اهل قرآن است به یک نهی و دو اوامر -
[۵،۴،۳.۲،۱] این پنج آیات این سوره وحی اول قرآن است که در غار حراء نازل شده بود (اقْرَأْ) معلوم شد که فریضه اول بر نبی صل اللّه وعلیه وسلم خواندن قرآن است و تبلیغ آن است (بِاسْمِ رَبِّكَ) در این ادب قرائت قرآن ذکر است که افتتاح قرآن به بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ در کار است چون قرائت قرآن بار کلان و سخت است پس برای آن استعانت از اللّه تعالٰی ضروری است به امداد او آسان میگردد - (مِنْ عَلَقٍ) اشاره است که نطفه اصل است و حالت اول انقلابی آن علقه است اشاره است که قرآن کریم نیز برای انقلاب آمده است و در علقه وصف پیوست شدن و یکجا شدن است قرآن نیز کتاب به هم پیوستن است و محبت و اتصال پیدا کننده است (اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ) تکرار برای تاکید است یعنی هر وقت قرآن بخوان یا مراد از اقْرَأْ اول تلاوت کردن باخود است و مراد از اقْرَأْ دوم قرائت دعوت و تبلیغ است - (الْأَكْرَمُ) این صفت به اللّه تعالٰی خاص است از سببی که خیر همه در دست اوست ونعمت ها همه از جانب اوست - و معاف کننده از جهل بندگان است و تاخیر کننده عذاب از مستحقین عذاب است و عطیات دهنده بغیر از عوض است و بسیار اجر و ثواب دهنده است بر خواندن قرآن کریم (الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ) و این عام است به ملائک و انسانها و جنات لیکن بر انسان بطور خاص با احسان ذکر است - بعد از خلق (آفریدن) نعمت کلان علم است و علم به دو نوع است یکی علم به قلم انرا در این ذکر کرد و علم دیگر به بیان آنرا در این جمله ذکر کرد که عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ -
[۷،۶] در این زجر است به مخالفت کنندهٔ نبی صل اللّه وعلیه وسلم و قرآن (اسْتَغْنَى) اشاره است که سرمایه داری اکثر سبب طغیان (کفر و شرک) میشود -
[۸] در این تخویف به مکذب است و تسلیت به نبی صل اللّه وعلیه وسلم است -