فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا ﴿۳﴾

پس به پاکی یاد کن همراه ستایش پروردگار خود را و آمرزش خواه از او هرآئینه او است نهایت قبول کننده ﴿۳﴾

[۳] در نزد مفسرین عام این جواب إِذَا است یعنی در شکر کردن این نعمت ها تسبیح و استغفار کن - و این نیز در حقیقت سه حکم است در مقابله سه انعامات (تسبیح ، حمد ، استغفار) تسبیح (تنزیه) پاکی اللّه تعالٰی است به هر آن لفظ که دلالت میکند به تنزیه از هرنوع صفاتی عیب و نقصان ، در عقیده ، وبه زبان گفتن وبه مردم دیگر دعوت آنرا دادن لفظ فَسَبِّحْ شامل این همه است و در این اشاره به صفات صلبیه اللّه تعالٰی است که آنها در قرآن کریم به اعتبار شمار کردن من تقریباً پانزده است مثلاً شریک ، مماثل ، مشابه ، ولد ، والد ، زن ، بنت ، عجز ، جهل ، غفلت ، خواب ، مانده شدن ، بخل ، فنا ، مرض وغیره از این نقصانات اللّه را پاک شمردن به این تسبیح گفته میشود (بِحَمْدِ رَبِّكَ) مراد از حمد صفات ثبوتیه الوهیت است که آنها اسماء حسنی و صفات فعلیه اللّه تعالٰی در قرآن کریم بسیار ذکر است و این مجموعه کامل توحید اللّه تعالٰی است (وَاسْتَغْفِرْهُ) (سوال) این خطاب به نبی صل اللّه وعلیه وسلم است و او البته از هر نوع گناهان پاک بود پس نفع امر استغفار چیست؟ (جواب به چند طریقه است) طریقه بهتر این است بلکه صحیح است که استغفار مستلزم ارتکاب گناه نیست بلکه قصور حق است پس نبی صل اللّه وعلیه وسلم با وجود علوشان و با وجود عصمت از گناهان حق بندگی و ثنااللّه تعالٰی را ادا کرده نمی توانست از سببی که اللّه تعالٰی البته بسیار اعلی و اکبر و اجل است -
فائده: در حدیث صحیح وارد است که نبی صل اللّه وعلیه وسلم بعد از نزول این سوره در رکوع و سجده میخواند سبحانک اللّهم ربنا و بحمدک اللّهم اغفرلی - پس برای ما نیز درکار است که این کلمات را در رکوع و سجده بسیار بخوانیم - در روایت دیگر است که نبی صل اللّه وعلیه وسلم بعد از نزول این سوره هر وقت در نشستن و برخاستن سبحانک اللّه و بحمدک میخواند (إِنَّهُ كَانَ تَوَّابًا) (سوال) به همراه استغفرهُ مناسب بود انَّهُ کان غفّاراً گفته میشد؟ (جواب اول) اشاره است که استغفار هنگامی نفع میدهد که توبه همراه آن باشد - جواب دوم: این است که در تواب اشاره به انعام استغفار است یعنی با مغفرت خواستن مغفرت میشود (به مشیت اللّه تعالٰی) لیکن رحمت ها را بار بار کردن به آن نیز انعام زیاد حاصل میگردد -